Sesli Makale

En sonda söylemem gerekeni en başta söyleyeyim; sıcağı sıcağına şahit olduğumuz Suudi Arabistan ve İran arasındaki gerilim, ortadaki petrol payı nedeniyle, Avrupa ve Amerika'nın ve hatta Rusya'nın çıkarları tehlikeye girer ihtimali nedeniyle bölgede çok derin bir sorun oluşturmaz. Ayrıca İsrail'in güvenlik tehlikesi nedeniyle de derin soluklu bir savaşın olmasına izin verilmez. Ancak hiçbir şey olmaz, kısa süre sonra ortam kendi doğal “karışıklığına” varır diye de bir garantimiz yok. Nihayetine bölgede işlerini yarı doğal yarı kurgu terör örgütleri vasıtasıyla gördürenlerin beslediği terörün/gerilimin varacağı noktayı kimse kestiremez, bir ses dalgası bir çığa neden olabilir. Ayrıca geçmişe bakınca yaşanılan acı tecrübeler bize böyle bir durumda Batı'nın bölgede Şii, Sünni yahut Vahhabi/Vehabi bir müttefik seçip, bölgede derin bir krize neden olabileceğini de düşündürüyor.

Bölgeye baktığımızda mezhepsel ayrılığa dayalı gerilimin halen en büyük sorun olduğunu görüyoruz. Her ne kadar Suudi Arabistan, Sünni İslam dünyası içerisinde anılıyor olsa da -kategorize etmekten pek hoşnut olmasam da- belirtmeliyim ki, Vahhabilik/Vehabilik anlayışı nedeniyle bence bölgede 3. bir zihniyeti temsil ediyor. İran ise bir propaganda malzemesi olarak Şiiliği çok iyi kullanıyor. Tabi bu mezhepsel gerilim, bölgede planları olanların işine geliyor. Bölge en büyük kaybı bu noktada yaşıyor.

Bölgede bir truva atı olarak Şiilik İran eliyle, Vahhabilik Suud eliyle uzun yıllardır bir düzen oluşmasını engelliyor. Vahhabiliğin, emperyalist arzulara hizmet etmeye başladığı tarih bu suni oluşumun kurulduğu tarihin hemen sonrasına rastlıyor.

Aynı şekilde İran'a dönelim… Pehleviler Dönemi İran'ın emperyalist emellere hizmet etme arzusu 1979 İran İslam Devrimi ile sekteye uğramış olsa da kısa süre sonra, özellikle İran/Irak Körfez Savaşı zamanında, İran'ın devrimden ve devrim ruhundan çok uzaklara düştüğünü müşahede ettik. Devrim sonrası mezhebe dayalı bir milliyetçi politika izlediği dönemlerde, devrimin ruhunu kaybettiği dönemlerde İran, Körfez Savaşı kırılmasında dolaylı olarak etkili oldu. Bu süreçte Saddam Hüseyin, ABD eliyle çok iyi koordine edildi. ABD/Irak ittifakı, İran'ın mezhep temelli bir politika izlemesinde etkili oldu.

İran/Irak Savaşı sürecini hatırlayalım…

1980-1988 yılları arasında bölgede savaşan iki ülkenin gücünü petrol oluşturuyordu. İki ülkenin de ekonomik gücü büyük ölçüde petrole dayanıyordu. Irak, boru hatlarından petrol ihraç edebilirken İran, Basra Körfezi'nden ihracatını gerçekleştiriyordu. Bunun üzerine Irak, İran gemilerine saldırılar düzenledi. Akabinde İran ise, Irak petrol tesislerine saldırdı. Sonrası acı bir savaş…

Tabi bu durum en çok Amerika Birleşik Devletleri'ni endişelendirdi. Zira petrol konusunda risk almak istemiyordu ve savaşa müdahil oldu. Daha sonra ABD işgali ile kimyasal silah üretmek ve zalim bir diktatör olmakla suçlanıp idam edilecek olan Saddam Hüseyin, o günlerde devrilmiş Şah Rejimi nedeniyle İran gibi petrolünü sağacağı bir ülkeyi kaybedişini telafi amaçlı olarak ABD eliyle kullanıldı. Sonuçta bu savaş bir milyon insanın hayatını kaybetmesinin, bölgede bugün de etkisini sürdüren büyük bir kırılmanın nedeni oldu.

Tüm dünyaya kendini antiemperyalist, Amerikan karşıtı olarak tanıtan İran'ın son yıllarına baktığımızda, özellikle ABD'nin Irak'ı cehenneme çevirmesinden sonra, eski müttefiki yeni maktulü Saddam Hüseyin'i idam ettikten sonra, Irak'ı Maliki yönetimi gibi mezhepsel politikalar güden yönetimler ile İran'a bıraktığını hep birlikte izlemedik mi? Bu acı tecrübeler sonrası hâlâ mı?

İran/Suud gerilimine bakmak, ister istemez geçmişteki “ahmaklıkları” hatırlatıyor. Evet, işgal ve sömürü noktasında Batı kötü ama ya Doğu? Ya ABD'nin, emperyalist sistemin değirmenine su taşıyanlar? Onlar suçlu değil mi?

Ya bölgedeki her türlü idama “oh şu Müslüman dindarlardan birinden daha kurtulduk” sevinci yaklaşan, mezhepçiliğin alasını yapanlar, Suud'un gerçekleştirdiği idamlar –ki bu idamları elbette tasvip etmiyorum- sonrası sırf mezhepçi iç dinamikleri nedeniyle birden idam karşıtı olmadılar mı? Aynı ağızlar, Mısır'da İhvan'a yönelik idam kararları, Bangladeş'te Cemaat-i İslami üyelerinin idam edilmesi, İran siyasi nedenler ile Kürtleri astığı zaman sessizce izlemiyor muydu, şimdi mi idam karşıtı oldular?

İran ve Suudi Arabistan zaten bir süredir Suriye, Bahreyn ve Yemen üzerinden sınırları dışında karşı karşıya geliyordu. Bu soğuk savaş ruhu taşıyan gerilim, Suudi Arabistan'ın Şii bir din adamını idam etmesiyle tırmandı.

Suud'un idam ettiği din adamı –din adamı da neyse artık- en-Nemr de öyle yerine duran bir tip değil. Tabi bu idam edilmesini haklı göstermiyor. İdam edilen Nemr'in adı Wikileaks belgelerinde geçiyor. Suud'da gerginlik çıkarma riski olan biri. Zaten Arap Baharı denen süreçte kendisi ABD ile görüşmüş bir isim.

Geçmiş, düşünüp hayıflanmak için yahut gururlanmak için değil en çok aynı kuyuya iki kez düşmemek için var. Açıkçası geçmiş tecrübeler bana İran'ın bölgedeki gerilimden nemalanmayı iyi becerdiği için buna devam edeceğini düşündürüyor. Suud'a döndüğümüzde çok mu iyi niyetliyim bilmiyorum ancak eski krallara oranla Kral Selman daha mutedil bir yönetim yürütüyor gibi geliyor. Ancak Suud'da mutedil bir yönetim yürütmek ciddi riskler taşıyor. Zira geçmişte mutedil bir yönetimin temellerini atmak isteyen Kral Faysal yeğeni eliyle öldürülmüştü. Suud'un mutedilliği ancak buraya kadar olabiliyor.

Bölgede yapılacak en akıllıca şey, tansiyonu düşürecek tercihlerde bulunmak olmalı. Yok eğer bir strateji geliştirmek gerekiyorsa yapılacak en iyi şey, ABD'nin asla ve asla müttefiki olmamak ve hatta ABD'yi, İran'ı müttefik seçmeye zorlamak olur. Böyle olursa, en azından İran ve ABD'nin foyaları daha net bir şekilde ortaya çıkmış olacak, ama nerde…

Yenişafak
6 ocak 2016