Sesli Makale

Eh, ‘Oksijen’ de ‘Orta güçlerin yükselişi başladı’ diye manşet attı, hatta yazı dizisine bağladı ya.. Artık sırt yere gelmez…

Malum, haftalık mevkute Türkiye’de liberal akılların son sığınağı. Tabii kendileri yazmamış. ‘Financial Times’dan (FT) iktibas etmişler. Yoksa elleri varmaz. ‘Bravo’ dediğimiz, küresel işlerde nihayet gariplik fark edip, bir tür yüzleşme ruh haliyle ‘manşete alalım’ kararlarıdır. Bunca zaman Batı’nın her dediğinde boncuk aramaktan ferasetleri körelmiş sanıyorduk…

İnşallah liberalizm/neo-liberalizmin can çekişmesiyle ‘orta güçlerin yükselişi’, sonunda da seçimleri neden kaybettikleri arasındaki bağı da anlayacaklar ümidindeyim. (Hoş, Beyaz Saray Ulusal Güvenlik Danışmanı Jake Sullivan’ın 27 Nisan tarihli, ‘Amerikan Ekonomik Liderliğinin Yenilenmesi’ konuşması zaten onlara mesajdı.)

FT’ye gelince.. Konuyu tabii biliyor ama boyutları bağlamakta o da kısır. Baştan söyleyelim; aylar hattı yıllardır burada paylaştığımız ‘yeni dünya düşünceleri’nden farklı bir şey söyle(ye)mediği gibi, önemlisi, sonrası üzerine yaratıcı kestirmelerde de bulunamıyor…

‘Yüzyılda bir yaşanabilir’ dedikleri yaşanıyor ama farkındalıkları taze. Hani, Quentin Tarantino’ya sormuşlar, ‘filmleriniz neden bu kadar kanlı’ diye, ‘daha eğlenceli’ demiş. Bizim de yeni hallerini izleyişimiz öyle!..

SIĞDA BOĞULMALAR DERİNDEN ÇOK OLUR…

İster FT özelinde ister Batı medyası/aydını genelinde olsun, “orta güçler/orta boy devletler” tarifi yeni değil, ilk tökez yeri burası…

Basit yaklaşıyorlar; ‘ABD ve Çin arasındaki rekabet düşmanlık boyutuna ulaştığından, dünyada iki/çok kutup arasındaki ayrım arttı, orta boy ülkeler için fırsatlar yarattı, onlar da bunu kullanmanın yollarını arıyorlar’. Meali bu. Sığ.

Küresel dönüşümün stratejik boyutlarının yeryüzü dengelerini değiştirmeye başladığını kabul ediyorlar.. Ama klasik ‘orta boy’ tarifini güncelleme ihtiyacını görmüyorlar?

Boy atmış, orta boy mu süper boy mu tartışılan kimi ülkeleri de, ‘taktik oyuncuya’, ‘fırsat düşkününe’ indiriyorlar. Örneğin Türkiye gibi, “yeni nesil orta güç” sınıfındaki ülkeyi, hadi geçtik, bugüne değin Amerikan-İngiliz etkisi derisine işlemiş Riyad’ın BRICS üyesi olmasını dahi oportünizme hapsediyorlar…

BRICS’in son zirvesinde olanların mesela G20’nin gücünü düşürebileceğini seziyorlar, görmüyorlar, fakat ‘baş edemezler’ diyorlar. Ama 2023-24-25 yıllarının G20 başkanı hangi ülkeler olacak diye merak dahi etmiyorlar…

MESELE HERKESİ BİRDEN SEÇMEKTİR!..

Ama şunu tutturmuşlar; bu köşede/Türkiye’de ilk ve birden çok kez okuduğunuz, “strateji artık taraflara eşit mesafede olmak değildir, her tarafın içinde olmaktır”ı kabul ve teyit ediyorlar. “Mesele taraf seçmek değil, herkesi birden seçmektir”. Güzel. Bunun kutupları ‘idare etmekten’ farklı olduğunu da öğrenmeleri, sindirmeleri gerekiyor…

Kimi batılı siyaset bilimcilerin, “Orta’ sözcüğü bu ülkelerin ağırlığından ziyade ABD-Çin arasındaki konumlarını ifade ediyor” tarifi çok eksik. Sebep-sonuç ilişkisinde elbette gerçekliği var ama iki güç arasındaki ihtiyaç cephelerini kendi çıkarları yolunda tahkim etmek kabulüne, yani yine aynı fırsatçılık tanımına yaslanıyor…

Oysa bu ülkeler salt konvansiyonel/taktik faydaları aşan adımlar atabilirler, küresel çapta stratejik sonuç üretebilirler ve/veya bunu tetikleyebilirler. Türkiye’nin Ukrayna savaşındaki, Azerbaycan-Ermenistan krizindeki politikaları gibi.

Şimdi yeni bir noktaya yer açalım, bu da ilktir, “yeni nesil orta boy güçler” arasındaki ikili-çoklu ilişkilerin süper tarafların stratejilerine nasıl dertler veya kozlar açabileceği üzerine düşünüldü mü?

Türkiye-Suudi Arabistan ilişkisi hemen akla gelebilir ama hiç düşünülmeyen Kenya’yı, Azerbaycan’ı buraya ekleyin bakın nasıl bir sinerji ortaya çıkıyor! Veya Libya-İsrail ilişkisini!..

‘Orta boy güçlerin ittifakı’ gibi hemen “bağlantısızlar” hareketine çekilebilecek bir başka yanlıştan bahsetmiyoruz. ‘İşbirliği’ kafidir. ‘Yeni nesil orta boy güçler ittifakı’ ise bambaşka bir bahistir artık…

Türkiye, Suudi Arabistan, İsrail, Almanya (!), Endonezya hatta Hindistan tamamdır, tamam derken hepsinin gel-gitleri çoktur ama sayılabilir. Başkaları da var ve bunların arasındaki potansiyel, geometrik çarpan etkisi yaratır…

“Aşırı faal olurlarsa öngörülemez olacaklardır” korkusunun karşılığı buradadır. Yoksa, Washington’un her dediğini yapmıyorlar diye artık tehlikeli sayılamazlar. O dönem geçti…

BATI DURDURAMIYOR…

Yeni nesil ve klasik orta boy güçlerin ABD ve Çin’e bakışlarını tekrar billurlaştırmakta fayda var. İkisine de güvenmiyorlar. Daha doğrusu tamamen güvenmiyorlar. Temkinliler. Fark, ikisi arasında ABD/Batı’ya daha çok güvenmiyorlar! Resmi söylemlerine de sık yansıyor. Yoksa kimsenin gidip Çin-Rusya kutbuna asker yazıldığı yok.

Doğu’nun yükselişine ilişkin kaygıların katılaştığı son yılların getirdiği “bugünkü” sonuç, Rus-Çin ilişkilerinin, tüm tarihi gerçeklere ve akademik/diplomatik yerleşik okumalara rağmen-ki, çoğu yine Batı orijinlidir-ilerlemesini sürdürdüğü yönünde. Doğu atımlı uluslararası organizasyonlar üzerinde etkisi diğerlerinden fazla.