Sesli Makale

1931 Temmuzunun sonunda New York’tan yola çıkan iki Amerikalı havacı İstanbul’a inerek kesintisiz uçuş rekoru kırmıştı. Haber beklenebileceği gibi bomba etkisi yaptı. Boardman ve Polando adlı Amerikalı pilotlar Türkiye’de el üstünde tutuluyordu. Zamanın ABD Büyükelçisi Joseph C. Grew heyecanlı atmosferi şöyle yansıtıyor: 

“Mucizeler mucizesi; Gazi haber göndererek soylu havacılarımızı Yalova’da kabul etmek istediğini bildirdi. Mühim yabancılar, amiraller, generaller, bakanlar resmi başkentlerinin talebi durumunda dahi sıklıkla bu kutsal inziva yerine yaklaşamamış, en azından günlerce beklemek zorunda kalmışken bu iki Amerikalı genç, Gazi’nin kendilerini vakit kaybetmeden onurlandırabilmesi için anında davet ediliyordu.”

Kabul öncesinde Başbakan İsmet (İnönü) övücü bir nutuk çektikten sonra ABD’li havacıların göğsüne Türk Tayyare Cemiyeti adına “elmaslarla süslü” birer nişan takmıştı. Sonra ver elini Yalova inzivagâhı. Gazi misafirlerine uçuş hakkında sorular yöneltir, Dışişleri Bakanı Tevfik Rüştü (Aras) Fransızcaya, Shaw adlı elçilik görevlisi de İngilizceye çevirir.    

Büyükelçi fırsatı kaçırmaz: bakanlığa telgraf çekerek Gazi’nin ABD Başkanı Hoover’i tebrik etmesinin iyi olacağı aklını verir. İlişkilerin düzelmesini iki taraf da arzulamakta değil midir? Nitekim TC Cumhurbaşkanı, ABD Başkanına şu “çok samimi” telgrafı çeker:

“Amerikalı kahramanlar Türk ulusunun kalbini sevinçle doldurmuşlardır. Başarmış oldukları harikulade işin sonunda bu cesur gençlerin yüzlerinde gördüğüm neşe ve azim ifadesi bana şu inancı verdi ki, insanlık için kazandıkları bu büyük zafer onlar için yalnız bir başlangıçtır. Asil ve muhterem şahsiyetiniz aracılığı ile bu büyük kahramanları yetiştiren şanlı ulusunuzu kutlamak benim için büyük bir zevktir.”

Gelin görün ki, Başkan Hoover ‘kahraman gençler’, ‘asil şahsiyetiniz’ ve ‘şanlı ulusunuz’ gibi iki havacının ziyareti vesilesiyle söylenmesi beklenmeyen “alışmadık ölçüde kapsamlı” mesajına son derece sıradan, şu tek cümlelik bir cevapla yetinir:

“New York’tan İstanbul’a yaptıkları başarılı bir uçuştan sonra Amerikan pilotları Boardman ve Polando’ya karşı göstermiş olduğunuz nezaketten ötürü samimi takdirlerimi ifade etmek isterim.”

Köşeye sıkışan Büyükelçi, TC Cumhurbaşkanını “takdir” eden bu yakışıksız mektubun açıklamasını şöyle yapar:

“Bu telgraf, Gazi’nin alışılmadık ölçüdeki kapsamlı mesajına bir cevap teşkil edemeyecek kadar yetersiz olduğu için, korkarım, bakanlıktaki hayal gücünün en dip noktalarında bulunduğumu uzun, sıcak ve sinir bozucu günlerden birinde kaleme alınmış olmalıydı.”

Bu, diplomatik bir skandalı örtbas etme çabasından başka bir şey değildi. 

Skandalın titreşimleri bir süre devam etmiştir. “Her halükârda Gazi, herkesin görebileceği şekilde sinirlenmiş ve her iki telgrafı da basına vermeden önce bu telgrafın gerçekten kendi telgrafına cevap olarak kaleme alınıp alınmadığını Shaw’a sorması için sekreteri Tevfik (Bıyıklıoğlu) Bey’i şehre göndermişti” diyor Büyükelçi ve şunları ekliyor:

“Shaw ise telgrafların tarihlerine bakarak büyük ihtimalle durumun tahmin edildiği gibi olduğunu, zira Gazi’nin mesajı 1 Ağustos Cumartesi öğleden sonra gönderilmişken, söz konusu telgrafın 3 Ağustos Pazartesi öğleden sonra yollandığını ve bize bildirildiğine göre Gazi’nin telgrafının İngilizce kaleme alınmış olmasından ötürü tercüme için bir gecikmenin söz konusu olamayacağını söylemişti.”

yazının devamı