Sesli Makale

Rekabet Kurumu'nun soruşturmasında zincir marketler ve bazı tedarikçilerin fiyatları birlikte artırdıkları belgelerle tespit edildi. Sadece yağ, şeker, un gibi temel gıda maddelerinde değil, bisküvikek ürünlerine, deterjanlara kadar birçok üründe aynı gün aynı oranda zam yapılmış. İndirim yaparken bile fazla fiyat kırmamak için ortak hareket etmişler!

ANORMAL FİYAT
Her gün markete giden vatandaşlar da görüyordu bu anormal organize fiyat artışlarını.
Marketlerin bu şekilde fiyat belirlemesine 'oligopol' ya da kartel oluşturma denilir ve rekabet yasasına göre suçtur.
Marketlerle ilgili haber ve yazılar için "Marketlerdeki fiyat enflasyondaki artışın sonucudur", "Algı yapmayın" gibi eleştiriler geliyor. Evet, fiyatlardaki artışta enflasyon ve dövizdeki artışın etkisi var ama market zincirleri enflasyon ve dövizdeki artışı bahane ederek olması gerekenden çok daha fazla zam yaptılar.
Marketler tarlada 50 kuruşa, 1-2 liraya alınan bazı sebze ve meyveleri 12-15 liraya satarken de dövizdeki artışı, enflasyonu bahane ettiler. Sanki domatesi dolarla alıyorlar!
"Tarladaki domatesi marketlere getiren kamyon benzinle çalışıyor" diyebilirsiniz.
Haklısınız ama benzine zammın markete etkisi yüzde 100, yüzde 150 oranında mı olmalıydı?
Asıl trajik olan ise yerli marketlerin de organize fiyat belirleyen marketler arasında yer almaları. Demek ki, her sokakta, her mahallede küçük marketler açılmasına izin verilmesiyle büyüyen market zincirleri, gücü ele geçirince 'oligopol' bir piyasa oluşturmuşlar, ortak fiyat belirlemişler. Böylece müşteri lehine olan fiyat kırma politikasına ve rekabete gerek duymamışlar. "Nasıl olsa vatandaş ucuzuz diye bize geliyor" algısını kullanıp fahiş zamlar yapmışlar.
Olan yine küçük esnafa ve dar ve orta gelirli vatandaşa oldu.
Zincir marketlerin denetlenmesinde belki de daha eski tarihlere gidilmeli.
2018 Ağustos döneminde dövizdeki büyük artışı hatırlayın.
Bir sabah marketlere gittik, birçok üründe yüzde 100'ü aşan zamları gördük. Pandemide ilk yasaklar başladığında halk marketlere hücum ettiğinde de market fiyatları anormal artmıştı.
Marketler ekonomide her kötüye gidişi fırsata çevirdi.

ORGANİZE HAREKET
18 Ocak 2021 tarihli 'Marketler darbe mi yapıyor' başlıklı yazımdan sonra linç yemiştim. Bu başlığı bir okuyucu yorumundan esinlenerek atmıştım. Şöyle diyordu vatandaş: "Düşünün Türkiye'de operasyon yapmak isteyen mihraklar, ana ihtiyaç maddelerini stoklamak ve fahiş fiyatlarla satmak suretiyle halkı canından bezdirir ise, seçmen üzerinde etki oluşturabilir. Bunu yapmak için organize olmak ve para gücü yeterlidir."
Son yıllarda borsada en büyük işlem hacimli ve karı en yüksek şirketler marketlerdi. Paraya ve sektörü yönlendirme gücüne sahip marketlerin yöneticilerinin birbirlerine yolladıkları mesaj ve e-mail'ler organize hareket ettiklerini de gösteriyor!

***

KOOPERATİF MARKETLERİNİN MÜDÜRÜ NE YAPMAK İSTİYOR?
Önceki günkü yazımda marketlerin ortak fiyat belirlemeleriyle ilgili verdiğim örnekler arasında üç marketin aynı dönemde beş kiloluk ayçiçek yağının fiyatını 74.90 TL'ye yükseltmesi de vardır.
Bir vatandaş Twitter'dan "Mevlüt Bey işin garibi aynı gün Tarım Koparatif marketi de 71,5 TL olan yağı 78,5 yaptı..." diye yazdı.
Oysa aynı yazıda "Türkiye Tarım Kredi Kooperatifi Marketleri, kâr hedefi gütmemeli" diyordum. Vatandaş haklı, vatandaşın gözünden bir şey kaçmaz. Kooperatif marketlerinin fiyat politikası kar odaklı. Oysa bu marketlerin sayısının artırılmasındaki hedef; marketlerin organize fiyat artışlarını dengelemekti.
Devletin imkanlarıyla direkt üreticiden ürün alıp vatandaşa gerçekten ucuza ürün satmak bu kadar zor mu?
Diğer marketlerden sadece 50 kuruş ya da 1 lira ucuza satmanın amacı nedir? Tarım Kredi Kooperatifleri Genel Müdürü Fahrettin Poyraz ne yapmak, nereye varmak istemektedir?