Sesli Makale

1 Şubat 2015

Merkez Bankacılığı normal vatandaşların uzman olduğu bir konu değildir. Aslında olmaları da genelde gerekmez. Ama galiba bugünün finans kesimi risklerinin arttığı ortamda “The Economist” dergisi biraz Merkez Bankacılığı bilgisi aktarmaya karar vermiş. 
Para herkes için varlıktır ama paraları basan Merkez Bankası için bir borç kalemidir. Çünkü tüm finansal varlıklar onu yaratanın borcudur. Ancak global krizde işler değişti. Bugün Merkez Bankası’na yapılan bir banka mevduatı bir faiz getirmez, tersine bir bedel ödemeniz gerekebilir. Hazinenin kamu borç senetleri normalde Merkez Bankası’na bir getiri sağlardı ama bugün getirileri eksi olabiliyor. Böyle durumlarda son dönemde İsviçre Merkez Bankası’nın veya Avrupa Merkez Bankas’nın yaptığı gibi kendilerini ziyan yaşamaktan korumak zorunda kalıyorlar. Normal zamanda Merkez Bankaları komik bir şekilde en çok kar eden “kâr gayesi gütmeyen” kuruluşlardır. Bu nedenle de hisse senetlerinin sahibine bol miktarda temettü ödemesi yaparlar. Örneğin İsviçre Merkez Bankası İsviçre hükümetlerine (merkezi ve yerel hükümetlerin ikisine de) 2012 yılında 1.15 milyar dolar temettü ödemiş. Avrupa Merkez Bankası ise tüm Avrupa ülkeleri Merkez Bankalarına 1.9 milyar dolar temettü ödemiş. 
Ancak global krizde işler değişti. Birincisi Merkez Bankalarının bilançoları çok büyüdü. 2006 -2014 arasında G7 ülkelerinin Merkez Bankalarının toplam bilançoları 3.4 trilyon dolardan 10.5 trilyona yani toplam GSYİH sayısının yüzde 10 kadarından yüzde 25 oranına çıktı. Üstelik varlıkları değişti. İsviçre Merkez Bankası birçok ülkenin paralarını, yani döviz satın almaya mecbur kalmıştı. Avrupa Merkez Bankası da ülkelerin kamu borç senetlerini almaya başlama kararı aldı. Ama sonunda İsviçre Merkez Bankası 15 Ocak tarihinde ziyan etmemek için euro almayı bıraktı. Avrupa Merkez Bankası da Yunanistan  kamu senedi pek alamayacak. Bunun sağlam bir nedeni de var. Avrupa Merkez Bankası’nın arkasında Avrupa ülkelerinin kendi Merkez Bankaları var. Toplamının sermayesi 95 milyar euro ama bilançoları 2.2 trilyon euro. Eurosystem denen Avrupa Merkez Bankası ve arkasındaki ülke Merkez Bankaları yüzde 4 kadar ziyan etseler bütün sermayeleri sıfırlanmış olurdu. Merkez Bankası batmaz demeyin: Tacikistan 2007 yılında ve Zimbabwe ise  2009 yılında batmışlar, sermayeleri sıfıra inmişti. Ama diğer taraftan da Avrupa Merkez Bankalarının özvarlıklarına ilaveten toplamda 330 milyar euro ek rezerv tuttuklarını da söylemek gerekli. 
Gene de 2008 tarihli bir araştırma Jamaika ve Nikaragua’nın paralarının değerini düşürmek için kabaca her yıl GSYİH’larının yüzde 5 kadarı ziyan ettikleri biliniyor. Şili Merkez Bankası da 20 yıl peş peşe ziyan ettikten sonra varlıklarının yüzde 15 kadarından fazlasını kaybettiğinden  negatif sermaye yapısı içinde bulunuyor.  
Tabii Merkez Bankaları bu durumda ya enflasyonu unutup para basmaya başlıyorlar ya da düşük özvarlık, kurumun bağımsızlığını  kaybetmesine neden oluyor. 
2012 yılında 41 ülke için Merkez Bankası sermayesi ile faiz politikaları arasında ilişkiyi araştıran bir çalışma sermaye zafiyetinin faiz politikalarının olması gerekenden  saptığını gösteriyor. Merkez Bankaları iflas etmez ama bu son nokta çok kötü. 

Akşam